მწარე აბზინდის ნაყენი და ექსტრაქტი ნოზემატოზის პროფილაქტიკისთვის

ნოზემატოზის საწინააღმდეგოდ რუსი მეფუტკრეები იყენებენ მწარე აბზინდის სპირტის ნაყენს, რომელიც ასე მზადდება: ჭურჭელს, რომელსაც თავი კარგად უნდა ეხურებოდეს, სანახევროდ ავსებენ მწარე აბზანდის (რომელსაც ასევე ვერცხლისფერ აბზინდას ან სამკურნალო აბზინდას ეძახიან) დაკეპილი მასით.

 ჭურჭელი შეივსება ღვინის სპირტით, უკეთესია, რომ დროდადრო შევანჯღრიოთ. ერთ კვირაში ნაყენი მზადაა. ერთი სუფრის კოვზი ნაყენი ერევა ერთ ლიტრ სიროფს, რომელიც 3-ჯერ, 5-7 დღის ინტერვალით ეძლევა ფუტკრის ოჯახს ყოველ ჩარჩო ფუტკარზე 100-150 მლ–ის ოდენობით.

ჩვენ ვიყენებთ აბზინდის ექსტრაქტს, რომელსაც ასე ვამზადებთ: ბაღის სეკატორით ვჭრით მწარე აბზინდას ორ-სამსანტიმეტრიან ნაჭრებად და ვავსებთ 3 – ლიტრიან ქილას. მას ესხმება მდუღარე წყალი, ეხურება პოლიეთილენის თავსახური და თბუნდება. გაცივების შემდეგ 1 ლიტრი ექსტრაქტი ერევა 30-40 ლიტრ სიროფს. სამკურნალო სიროფი ზემოაღნიშნული დოზებით და ჯერადობით ეძლევა დაავადებული ფუტკრის ოჯახს. ჩვენი რჩევა იქნება, ნოზემატოზის პროფილაქტიკური მკურნალობა ჩაატაროთ ფუტკრის ოჯახის საზამთროდ მზადებისას და ადრე გაზაფხულზე.

ცხარე წიწაკის ნაყენის გამოყენება ნოზემატოზის საწინააღმდეგოდ

ნაყენის მომზადების რეცეპტი და გამოყენების მეთოდი შემდეგია: ნაყენის მოსამზადებლად მაკრატლით ან დანით იჭრება 50-60 გრ გამხმარი წითელი წიწაკა 1-2სმ-იან ნაჭრებად, იყრება თერმოსში და ესხმება ერთი ლიტრი მდუღარე წყალი. ნაყენი იხუფება და ჩერდება 10-20 საათი. მიღებული ნაყენის ერთი სუფრის კოვზი ერევა 20-30%-იან შაქრის სიროფს, რომელიც შეიძლება შევასხუროთ ჩარჩოზე მსხდომ ფუტკარს. შესხურება შეიძლება ბარტყიან ჩარჩოებზეც. შესასხურებლად ვიყენებთ ხელის პულვერიზატორს ან საღებავების გამფრქვევს.

მეორე წესით, დამზადებულ ცხარე წიწაკის ნაყენის ერთი სუფრის კოვზი ერევა 1 -ლ შაქრის სიროფს და ეძლევა საკვებურებში ნოზემატოზით დაავადებულ ფუტკრის ოჯახს სამჯერადად 5-7 დღის ინტერვალით, ყოველ ერთ ჩარჩო ფუტკარზე 100-150 გრამი.

აღსანიშნავია, რომ მწარე წიწაკის ნაყენი ძალიან მდიდარია ვიტამინებით, რითაც ხელს ვუწყობთ ფყუტკრის ოჯახის გამრავლებას.

ნოზემასტოპი, 

ქიმიური პრეპარატებიდან ჩვენ ძალიან კარგი შედეგი მოგვცა ნოზემასტოპმა და რუსულმა ნოზემატმა, ბულგარული პრეპარატი ნოზესტატი და სხვა პრეპარატები ძვირი და ნაკლებეფექტური გამოდგა. ნოზემასტოპის და ნოზემატის შერევა შეიძლება როგორც შაქრის სიროფში, ასევე ყანდშიც. განსაკუთრებით მარტივია ჩარჩოებს შორის ჩასხურების მეთოდი. 2 გრამი ნოზემასტოპი იყრება ლიტრიან პლასტმასის ბოთლში, ეყრება 200-300 გრამი შაქარი და 800 გრამი წყალი. კარგად შენჯღრევის შემდეგ, როცა შაქარი გაიხსნება, წვრილ ნახვრეტიანი თავსახურით ჩავაშხურებთ ჩარჩოებს შორის 10-15 გრამის ოდენობით (მავრიკის ან ბიპინის წყალხსნარის მსგავსად), შედეგი თითქმის იგივეა, ხოლო მატერიალური და შრომითი დანახარჯები ძალიან მცირდება. თუ ნოზემასტოპს ვერ იშოვით, შეგიძლიათ ნოზემის საწინააღმდეგო ნებისმიერი პრეპარატი გამოიყენოთ თანდართული ინსტრუქციის მიხედვით. გაითვალისწინეთ: ინსტრუქციაში უნდა ეწეროს, რომ პრეპარატი ეფექტურია ნოზემა ცერანას წინააღმდეგ. ნოზემატოზის დროულად მკურნალობის (მარტი-აპრილი და აგვისტო-სექტემბერი) შედეგია:

1. ფუტკრისოჯახების 100%-იანი გამოზამთრება; 2. გამოზამთრებულ ოჯახებში დედები არ იღუპებიან; 3. გაზაფხულზე ბარტყის რაოდენობა იმატებს 20%- ით; 4. მუშა ფუტკრების სიცოცხლის ხანგრძლივობა იზრდება 20-30%-ით; 5. ფუტკრების საერთო რაოდენობა იზრდება 40%-ით; 6. ფუტკრის ოჯახის საერთო პროდუქტიულობა იმატებს 50%-ით.

საკვები მარაგი

თაფლის სავალდებულო ზამთრის მარაგი საქართველოს სხვადასხვა რაიონისათვის განსხვავებულია და მერყეობს 15-20 კგ ფარგლებში. მაღალმთიანი ზონებისთვის ის შეიძლება უფრო მაღალიც იყოს. თაფლის მარაგი ამ რაოდენობამდე შეიძლება მოგვიანებით, შემოდგომაზე შევავსოთ. მაგრამ თაფლის ამოღების შემდეგ ყურადღება უნდა მივაქციოთ, რომ ფუტკრის ოჯახი საკვების სავალდებულო მინიმუმის გარეშე არ დარჩეს. საკვების სავალდებულო მინიმუმად მიჩნეულია 6-8 კგ თაფლი და 2 კგ ჭეო. ბილაშისა და ტარანოვის შრომებში (1960) ნაჩვენებია, რომ თაფლის ან ჭეოს მარაგის სავალდებულო მინიმუმის განახევრებისას უჯრაში ფუმფლის საკვები რძის რაოდენობა 30%-ით იკლებს. შედეგად ვიღებთ არასრულფასოვან მუშა ფუტკრებს, რომლებიც გაცილებით სუსტნი და ნაკლებად სიცოცხლისუნარიანნი არიან. როცა ფუტკრის ოჯახში თაფლის მარაგი 1-1,5 კგ-მდე მცირდება, ფუმფლის სკვები რძის ოდენობა უჯრაში ნახევრდება იმ შემთხვევასთან შედარებით, როდესაც ფუტკრის ოჯახს 8 კგ თაფლის მარაგი აქვს. როგორი ხარისხის იქნება ასეთ პირობებში გაზრდილი მუშა ფუტკარი, ამის განსჯა თქვენთვის მოგვინდვია. აქედან გამომდინარე, 6-8 კგ თაფლი და 2-3კგ ჭეო ითვლება მინიმალურად აუცილებელ მარაგად. ქვემოთ მოყვანილი ცხრილი აღებულია ტარანოვის ნაშრომიდან (გ. ტარანოვი გვ. 81):

როგორც ზემოთ მოყვანილი ცხრილიდან ჩანს, ფუტკრები 12 კგ თაფლის მარაგის არსებობისას გაცილებით უკეთ კვებავდნენ ფუმფლებს და მათი წონაც გაცილებით დიდია.

რიამოვმა ერთწლიანი ექსპერიმენტი ჩაატარა სამ ერთნაირ ჯგუფად გაყოფილ 30 ფუტკრის ოჯახზე: პირველი ჯგუფის ფუტკრებს მთელი გაზაფხულის განმავლობაში უნარჩუნებდნენ 3-4 კგ თაფლის მარაგს, მეორე ჯგუფის ფუტკრის ოჯახებს – 6-8 კგ–ს, ხოლო მესამე ჯგუფის ათივე ოჯახი მთელი გაზაფხული განმავლობაში უზრუნველყოფილი იყო 10-12 კგ თაფლის მარაგით. ჭეოს რაოდენობა სამივე ჯგუფის ფუტკრის ოჯახებში გათანაბრებული იყო, ხოლო გარედან ნექტრისა და ყვავილის მტვრის შემოტანა – შეუზღუდავი. ზაფხულის მთავარ ღალიანობაზე პირველი ჯგუფის ოჯახებმა საშუალოდ 27 კგ თაფლი მოიტანეს. მესამე, დიდმარაგიანმა ოჯახებმა, იმავე პირობებში საშუალოდ შეაგროვეს 40,5 კგ თაფლი. ცდის ქვეშ მყოფ ოჯახებში აღზრდილი მუშა ფუტკრების საშუალო მაჩვენებლები იხილეთ ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში:

ამ ცხრილიდან კარგად ჩანს, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს საკვების დიდი მარაგების არსებობას ფუტკრის ოჯახში. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფუტკრის ოჯახების დაზამთრებისწინა სამზადისის დროს.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ჭეოს მინიმალურად აუცილებელი მარაგი 2 დადანის ჩარჩოა, ხოლო თაფლის მინიმალურად აუცილებელი მარაგი 6-8 კილოგრამს შეადგენს. საკვების ზემოთ მითითებული რაოდენობა უნდა იყოს ფუტკრის ოჯახში წლის ნებისმიერ დროს, თუ გვინდა ხარისხიანი ფუტკრის მიღება. როგორც კი საკვების მინიმალურად აუცილებელი მარაგი მცირდება, ფუტკრები იწყებენ ეკონომიას ბარტყის კვებაზე, რის შედეგადაც ვიღებთ უხარისხო ფუტკრებს. რადგან ეს კანონი მოქმედებს მთელი წლის განმავლობაში, უნდა ვეცადოთ, რომ ფუტკრის ოჯახში მუდამ გვქონდეს საკვების მინიმალურად აუცილებელი მარაგი (6-8 კგ თაფლი და 2კგ ჭეო).

მომავალი წლის ფუტკრის ოჯახის პროდუქტიულობა და ხარისხი დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ მოვამზადებთ დასაზამთრებლად ოჯახს წინა წელს. ფუტკრის ოჯახის სეზონური გავითარების ციკლები, სამწუხაროდ, კედელზე დაკიდებულ კალენდარს არ მისდევს. მას თავისი მიმდევრობა აქვს. ამ ციკლების დაწყება-დამთავრების დრო ერთი და იმავე დასახლებული პუნქტისთვისაც კი სხვადასხვა წელს განსხვავებულია. ფუტკრის ოჯახის განვითარების ციკლების დაწყება-დამთავრების დრო ეკოლოგიურ პირობებსა და ამინდზეა დამოკიდებული.

თუ ზაფხულის ბოლოსა და სექტემბერში, შემოდგომის გენერაციის, ფუტკრების გამოჩეკის დროს, მცირე ღალა მაინც არ არის, აუცილებელია მთაბარობა ან ხელოვნური კვების გამოყენება. ამასთან, ძირითადი ყურადღება უნდა მიექცეს ცილოვანი დანამატების გამოყენებას, როგორიცაა მოხდილი რძე და პურის ან ლუდის საფუარი (ცილოვანი დანამატები შაქრის სიროფს 5-7%-ით ემატება). ამის შესახებ უფრო დაწვრილებით მეხუთე თავში ვისაუბრებთ. იმ რეგიონებში, სადაც აგვისტო-სექტემბერში კვირიონების მოფრენა იწყება, ყოველგვარი კვება კვირიონების მოფრენამდე ერთი კვირით ადრე უნდა შევწყვიტოთ, რათა ფუტკრის მასობრივი დაკარგვა არ გამოვიწვიოთ. ასეთ რეგიონებში კვება კვირიონების სავარაუდო მოფრენამდე ან მათი გადაფრენის შემდეგ უნდა განვახორციელოთ.

ფუტკარი

მთავარი ღალის დამთავრების შემდეგ ფუტკრის რაოდენობა სხვადასხვა ოჯახში განსხვავებულია. ფუტკრის იმ ოჯახებში, რომლებიც შეზღუდულ ბუდეზე იმყოფებოდნენ და დიდი რაოდენობის თაფლი მოიტანეს, საკვერცხი ფართობის შემცირების გამო, ფუტკრის რაოდენობა შეიძლება 1-1,2 კგ-მდე შემცირდეს. ასეთივე შედეგი შეიძლება მივიღოთ, თუ სუსტი დედაა სკაში, ან რაიმე სხვა ფაქტორი უშლის ხელს. მთავარი ღალიანობის დროს ზოგიერთმა უფრო სუსტმა ოჯახმა შეიძლება ეს ღალიანობა ოჯახების გასაძლიერებლად გამოიყენოს და თაფლის მაგივრად ფუტკრის მასა დააგროვოს. თუ შემდეგი ეფექტური ღალა მოსალოდნელი არ არის, მაშინ ასეთი ოჯახების ნამეტი ფუტკარი შეიძლება სხვა დანიშნულებით გამოვიყენოთ. თუ აგვისტოსა და სექტემბერში მოსალოდნელია გვიანი ღალიანობა (სურო, ოქროწკეპლა, ცოცხი), სჯობს ბუდე დროზე დავაფორმიროთ და ისე შევახვედროთ ფუტკრის ოჯახები აღნიშნულ ღალას. გვიან სექტემბერსა და ოქტომბერში ბუდის ახლად ფორმირება არ ღირს. ასევე ადრე უნდა ჩატარდეს ბუდის ხილვა და ფორმირება იმ შემთხვევაშიც, თუ ფუტკრის ოჯახები ძლიერმა საზაფხულო ღალამ დაასუსტა. ეს საშუალებას მოგვცემს დროზე ჩავატაროთ ვაროატოზის საწინააღმდეგო მკურნალობა და დროზე დავიწყოთ ოჯახების დაზამთრებისწინა მომზადებაზე ზრუნვა.

თუ ყველა ჩამოთვლილი პირობის გათვალისწინებით ხელი არ შევუწყვეთ ფუტკრის ოჯახების დაზამთრებისწინა განვითარებას, დასაზამთრებლად მივიღებთ შედარებით სუსტ ოჯახებს, რომელთა ნორმალური გამოზამთრება ძალიან სათუოა. შედეგად კი, ადრე გაზაფხულიდან მოყოლებული, გაცილებით მეტი შრომა და საკვები დაგვჭირდება, რათა ცოტათი მაინც გამოვასწოროთ მდგომარეობა.

ბარტყი და დედა ფუტკარი

ზაფხულის ბოლოს დედა ფუტკარს ვამოწმებთ ბარტყის რაოდენობითა და დაკვერცხვის ხარისხით. თუ დაკვერცხვის ხარისხი და ბარტყის საერთო რაოდენობა არ არის საკმარისი (ამ დროს 5-6 ჩარჩო მაინც უნდა იყოს სანახევროდ ბარტყიანი, დანარჩენზე – თაფლი და ჭეო), მაშინ ვიღებთ სასწრაფო ზომებს. თუ ფუტკარი და საკვები მარაგი საკმარისია, საკვერცხი ფართობი ფიჭებზეც თავისუფალია, ხოლო ბარტყის რაოდენობა მცირეა, მაშინ დედა ფუტკარია უვარგისი და სასწრაფოდ უნდა შევცვალოთ. საერთოდ, დედების შეცვლას ჩვენ უფრო ადრე, ივნის-ივლისში, გირჩევთ და თანაც ყოველწლიურად. ძველ სახელმძღვანელოებში მითითებულია ორ წელიწადში ერთხელ დედის შეცვლა, რაც, ჩვენი აზრით, მოძველებულია ორი მიზეზის გამო: ჯერ ერთი, საბჭოთა სახემძღვანელოების უმეტესობას რუსი ავტორები ჰყავს და რუსეთში, საქართველოსგან განსხვავებით, სეზონზე დედები ორჯერ ნაკლებ კვერცხს დებენ და შესაბამისად ორჯერ გვიან ბერდებიან. მეორეც, ფუტკრის ოჯახების ნოზემატოზით მასიური დაავადების დროს დედა ფუტკრებიც ავადდებიან და ფუტკრები მათ შეცვლას გამოზამთრების შემდეგ, გაზაფხულზე, მასობრივად იწყებენ. შედეგად მთავარი ღალისთვის მზადება ერთი თვით იგვიანებს და კარგი მოსავლის აღება, ფაქტობრივად, ჩაგვივარდება.

 მოკლედ, მეფუტკრის ძირითადი მოვალეობაა გააზრებული მოქმედებით ფუტკრის ოჯახის განვითარებისთვის ხელშეწყობა და არა გაუაზრებელი მოქმედებით ხელის შეშლა. ამიტომ ყოველთვის წინასწარ კარგად უნდა გავაანალიზოთ რის გაკეთებას ვაპირებთ. თუ არ ვართ დარწმუნებული საფუტკრეში ჩასატარებელი სამუშაოების სისწორეში, სჯობს რჩევა ვკითხოთ გამოცდილ მეფუტკრეს.

დამატებითი საკვები ფუტკრის ოჯახის კარგი განვითარებისთვის ბევრი საკვები და გარემოს ზომიერი ტემპერატურაა საჭირო. თუ გარემოში მცირე ღალა მაინც არ არის, აუცილებელია ხელოვნური კვება. ხელოვნური კვებისთვის, წლის ნებისმიერ დროს, შეიძლება გამოვიყენოთ როგორც კანდი, ასევე შაქრის სიროფი ან მშრალი შაქარი. ჩვენი რჩევაა, ამ დროს გამოიყენოთ კანდი ან დაბალი კონცეტრაციის სიროფი, რათა ქურდობა არგამოიწვიოთ. უღალობის დროს სჯობს 30%-იანი (1 კგ შაქარს + 2 ლიტრი წყალი) ან 25%-იანი (1 კგ შაქარს + 3 ლიტრი წყალი) შაქრის სიროფი იხმაროთ. მშრალი შაქრით ან შაქრის პუდრით კვება შეიძლება წლის მხოლოდ თბილ დროს, როცა ფუტკარს წყლის მოტანა შეუძლია.

კანდის გამოყენება სეზონის ნებისმიერ დროს უკეთეს შედეგს იძლევა, რადგან ქურდობასაც გამორიცხავს და უფრო ხანგრძლივი გამაღიზიანებელი ეფექტიც აქვს. ჩვენს პრაქტიკაში ზაფხულის ბოლოს – უღალობის დროს – 2-3 კილო კანდის მიცემისას ხელოვნურფიჭიანი ჩარჩოების მშენებლობაც შეგვინიშნავს.

ჩვენს პრაქტიკაში (დასავლეთ საქართველოს დაბლობი ზონა), შაქრის ფხვნილით კვებამ ზაფხულის უღალობის პირობებში კარგი შედეგი გამოიღო, თუმცა შაქრის ცალკეული კრისტალები ფუტკრებს მაინც გამოჰქონდათ გარეთ. უფრო კარგი გამოდგა შაქრის პუდრით კვება, რომელიც გამორიცხავს ქურდობასაც და შაქრის დანაკარგსაც. შაქრის პუდრით ან მაგარი კანდით კვებისას ქურდობის შემთხვევები არ არის.

 დათო ბზიშვილი